De kosten van de vrijheid

Vrije burgers vormen het grootste gevaar voor een stabiele economie. Met hun onvoorspelbare en onverantwoordelijke gedrag storten ze ons land in crisis na crisis. De schuld wordt onveranderd bij banken, bedrijven en overheden gelegd, maar die staan machteloos tegen de willekeur van consumenten en beleggers. Vrijheid is mooi, maar niet tegen elke prijs, vindt Bert Bokhoven.

De banken en grote bedrijven zitten sinds de crisis in het verdomhoekje. Geen risicovolle investeringen, meer regulering en een duurzame blik op de toekomst lijkt nu het devies. De schuldvraag lijkt afdoende beantwoord en de zelfgenoegzame burger kan weer achterover leunen. De oorzaak van deze financiële crisis, en vele eerdere crises, ligt echter bij diezelfde burger. Het waren niet de banken of verzekeraars die de huizenprijs lieten kelderen, maar vrije burgers die van de ene op de andere dag besloten procenten minder aan woningen uit te geven. Diezelfde vrije burgers vertikten het om hun leningen bij DSB Bank af te betalen, weigeren nieuwe auto’s te kopen en gingen ook nog eens 30% minder vliegen. Rampzalige beslissingen voor banken, autofabrikanten en luchtvaartmaatschappijen, met als onvermijdelijk resultaat faillissementen, massa-ontslagen en de grootste economische crisis sinds de jaren dertig van de vorige eeuw.

Bedrijven zijn overgeleverd aan de totale willekeur van vrije burgers, met alle gevolgen van dien. Neem bijvoorbeeld mijn buurman, laten we hem Henk noemen. Doorgaans is Henk een redelijk weldenkend mens. Henk besloot van de ene op de andere dag al zijn boodschappen bij C1000 te doen in plaats van bij de Albert Heijn. Waarom? Omdat Henk de rozijnen van het huismerk van C1000 net iets lekkerder vindt dan die van Albert Heijn. Zulke ongestructureerde willekeur van slechts één vrije burger kost het bedrijf Albert Heijn al gauw duizenden euro’s per jaar.

Politieke partijen laten hun verkiezingsprogramma’s doorrekenen door het CPB en de gehele overheidsbegroting wordt jaarlijks doorgespit door honderden economen; bedrijven huren dure experts in om hun financiële huishouding op orde te krijgen. Allemaal maatregelen om een gezonde financiële toekomst te garanderen. Dan is het toch opmerkelijk dat we meer dan 16 miljoen mensen, met een gezamenlijk inkomen van ruim 336 miljard euro, ongecontroleerd hun gang laten gaan.

Het nieuwe kabinet moet de crisis aangrijpen om de ongebreidelde vrijheid van burgers beter te reguleren. Dat kan met behulp van enkele eenvoudige maatregelen. Een eerste aanzet is om van iedere burger een jaarlijkse begroting te vragen, die door het CPB gecontroleerd wordt. Het CPB oordeelt of er sprake is van een verantwoordelijk bestedingspatroon, waarbij de principes van de rijksbegroting worden gehanteerd: ontkoppeling van inkomsten en uitgaven en een begrotingstekort dat kleiner is dan 3% van het bruto inkomen.

Vervolgens dienen burgers zich te houden aan hun begroting. Naleving daarvan wordt jaarlijks gecontroleerd door de Rekenkamer. Burgers die zich niet aan hun begroting houden krijgen een boete, of worden bij herhaalde overtreding uitgesloten van deelname aan het economische leven. Er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het uitsluiten van publieke voorzieningen zoals snelwegen of voetbalwedstrijden. Ook het intrekken van de hypotheekrenteaftrek is bespreekbaar. Deze maatregelen zorgen er voor dat burgers verantwoorde economische beslissingen nemen, die de groei van onze economie op de lange termijn garanderen.

Een bijkomend voordeel is dat de gegevens uit de begrotingen kunnen worden geaggregeerd om zo ook voor periodes van 5 en 10 jaar de economische vooruitzichten accuraat te kunnen prognosticeren. Het doorrekenen van de microbegrotingen heeft nog een derde voordeel: als bedrijven van tevoren weten wanneer en waaraan mensen hun geld zullen uitgeven, kunnen ze die beslissingen zo goed mogelijk faciliteren. Zo weet een autofabrikant precies hoeveel auto’s hij komend jaar in welke kleuren moet produceren en kan de C1000 op tijd voldoende rozijnen inslaan voor Henk.

Vrijheid is een groot goed, maar de prijs die we betalen voor de optelsom van irrationele, onverantwoorde beslissingen is te groot. Met een doorgerekende begroting hebben burgers de zekerheid dat hun economische beslissingen ons land niet in de afgrond storten. Vrijheid zonder richting is willekeur. De burgers hebben een plan nodig: een goed plan.

Bert Bokhoven is hoogleraar Huishoudeconomie aan de Universiteit van Harderwijk