Zwagerman heeft zoveelste openbaring tijdens boekenweek

Joost Zwagerman dacht een rustige week tegemoet te gaan. Als kersvers schrijver-af zou de Boekenweek hem geen kopzorgen moeten opleveren. Maar de Nederlandse duider van de tijdsgeest heeft nu eenmaal een rusteloos brein. Het boekenweekthema Tjielp Tjielp zette hem aan het denken en resulteerde in een verbluffende, uitdagende en omstreden analyse. Dieren blijken menselijke trekjes te hebben, maar de mens heeft ook veel dierlijks in zich. Sterker nog, in Zwagermans nieuwe visie blijkt de mens een samenraapsel van dierlijke eigenschappen.

Het Boekenbal zette Zwagerman aan het denken. Al bij binnenkomst viel hem op dat menig oude bok nog wel een groen blaadje lust. Veel schrijvers gedroegen zich als pauwen en ongelikte beren, uitgevers hingen de gebraden haan uit en de verzamelde Nederlandse pers keek als aapjes naar literair Nederland. Zwagerman voelde zich al snel een vreemde eend in de bijt, en met een hoofd vol openbaringen koos hij het hazenpad en zette zich naar eigen zeggen vlijtig als een bij aan zijn schrijftafel.

In schrijverscafé De Pels was het hem al eerder opgevallen dat schrijvers eigenlijk lui zijn als ganzen en regelmatig naar natte hond stinken. In het café gedragen ze zich als vissen in het water, maar met ieder nieuw oeverloos manuscript stoten ze zich als ezels aan dezelfde steen. Thomas Rosenboom ging in de ogen van Zwagerman zelfs fysiek steeds meer op zijn hondje lijken.

In De Wereld Draait Door deed Zwagerman zijn these voor het eerst uit de doeken. “Even zonder te geiten. Deze beeldspraak komt niet zomaar uit de lucht vallen. Mensen hebben dierlijke eigenschappen. Ik besef dat ik met deze uitspraak als een olifant door de kwetsbare menselijke porseleinkast dender maar ik ben er om waarheden als koeien te signaleren en te benoemen. Dan kan je me een sluwe vos noemen, glad als een aal of van de ratten besnuffeld. Feit blijft dat je met dergelijke beeldspraak je eigen ongelijk onderstreept. Nu vinden mensen mijn uitspraken misschien bij de konijnen af, maar als er een schaap over de dam is zullen er meer volgen. Zo gaat dat in de dierenwereld, maar ook in wereld van de homo erectus.”

De bekende Portugese schrijver Gerrit Komrij noemde op een illegaal boekenbal in Tuitjenhorn de these van Zwagerman ‘bere-interessant’. Toch wilde Komrij, die zich dankzij zijn olifantsgeheugen zowel Vals Licht als de Buitenvrouw kan herinneren, benadrukken dat één zwaluw nog geen zomer maakt. Eén gewaagde en treffende constatering maakt je niet tot een van de groten der literatuur, aldus de publieke intellectueel. “Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.”