Kunst kan geen waarheid zijn. Zelfs de veelaangehaalde ‘representatie van een waarheid’ blijkt een illusie. Zo concludeert de toonaangevende conservatieve denktank Het Zit Zo in haar onderzoeksrapport De Waarheid achter Kunst.
De presentatie van het rapport vond eerder plaats dan gepland, om in te haken op de recente discussie omtrent de afgelaste protestmars tegen Zwarte Piet, een kunstproject dat plaats zou vinden binnen het kader van de omstreden Be(com)ing Dutch tentoonstelling in het Van Abbemuseum te Eindhoven. Twee kunstenaars wilden via een protestmars tegen Zwarte Piet de aandacht vestigen op deze Nederlandse traditie gebaseerd op racisme en kolonialisme. Aandacht kregen zij in ieder geval van extreemrechts, dat dreigde met brandstichting, stokslagen en een reis in de zak naar Spanje. In het vuistdikke rapport onderbouwen de onderzoekers van Het Zit Zo echter dat “kunst geen waarheid is, noch kan zijn.” Daarmee tonen zij aan dat een kunstuiting als deze protestmars geen objectieve waarheid over Zwarte Piet kan communiceren, en reflecteren evenmin.
Doelstelling van het onderzoek was om te achterhalen in welke mate kunstuitingen serieus genomen kunnen worden als middel om een objectieve waarheid te communiceren. “Kunst”, zo licht de voorzitter van de onderzoeksgroep dr. Jurgen Hepcus toe, “krijgt vaak de kwaliteit toebedeeld een ‘spiegel’ van een bepaalde tijdsgeest te zijn, of op iedere zogenaamd ‘diepere waarheden’ uit te drukken. Binnen onze denktank bestond alle langere tijd scepsis aangaande deze standpunten en in dit onderzoek wilden we nagaan in hoeverre dit wantrouwen gegrond was.” Het rapport bevat een breed spectrum aan analyses vanuit psychologische, biologische, natuurkundige, scheikundige en filosofische hoek. Alle komen onomwonden tot dezelfde conclusie: kunst is géén waarheid.
Een aantal studies ondergraaft zelfs het idee dat kunst een representatie van een waarheid of werkelijkheid kan zijn. Dr. Hepcus verklaart dat door te wijze op de vermeende autonomie van de kunst. “Werken worden vaak geacht hun betekenis in zich te dragen. Een schilderij is niet enkel een afbeelding, maar tevens een vorm op zich”, zo verklaart Hepcus. “Vandaar dat, mocht er al enige waarheid verscholen zitten in een kunstwerk, deze louter betrekking heeft op het werk zelf, welke dus op grond van de autonomie geen verbinding kan hebben met de werkelijkheid.” Tijdens de presentatie van het rapport onderbouwde dr. Hepcus deze stelling met het voorbeeld dat logisch geredeneerd de protestmars tegen Zwarte Piet binnen het kader van een kunstproject de positie van Zwarte Piet valideert, juist doordat het standpunt wordt gepresenteerd als kunst. Hepcus meent dan ook dat de inzet van de in zijn ogen correcte kritiek op het vermeende afwijzen van Zwarte Piet ongegrond is, of in elk geval verkeerd onderbouwd. “De criticasters hadden op de inconsistenties binnen het kunstproject moeten wijzen en niet het standpunt veroordelen,” concludeert Hepcus.
De denktank zal eind dit jaar komen met een volgende lijvige studie waarin zal worden aangetoond dat humor niet grappig is.
Zwarte Piet en Sinterklaas, oorsponkelijk gebaseerd op de oude God wodan, met zijn helpers uit de onderwereld, zijn een deel van onze cultuur, die nu eenmaal gebouwd is op een koloniaal verleden en op kanten van onszelf, die we liever niet zien, zoals superioriteitsgevoel en hebzucht. Ze werken als een spiegel, voor degenen die het willen zien. Het nobele schoonwassen door deze politiekcorrecte artistieke onbenullen,
zegt vooral iets het niveau of het ontbreken daarvan, van het door curatoren en bezoekersaantallen gedicteerde Nederlanse kunstklimaat, van dit moment.