Ondanks de redelijk succesvolle oefenduels stapelen de problemen rondom Oranje zich op. Blessures, tegenstanders van formaat en de verdediging lijkt te matig voor spitsen als Mutu, Henry en Toni. Van Basten heeft zich geïsoleerd en maar weinig spelers genieten zijn vertrouwen. De coach zelf zegt echter ‘positivistisch’ te zijn over hun kansen. Maar Oranje zou waarschijnlijk meer baat hebben bij een postmoderne benadering.
Het positivisme was enorm succesvol in het verleden. August Comte, de voornaamste exponent van deze stroming uit de 18e eeuw, bouwde voort op het Engelse empirisme van John Locke waarin waarheid alleen te vinden is in het uiterlijk waarneembare. Het positivisme gaat een stap verder door te stellen dat deze vorm van kennis een geleidelijke vooruitgang van de samenleving zou bewerkstellen. ‘Orde en vooruitgang’ klonk het credo van Comte. Van Basten voelt zich ontegenzeggelijk onderdeel van dit positivisme, maar het is zeer de vraag of Van Basten ook de schaduwzijde van het positivisme overziet.
De trainer, met meer overwinningen dan al zijn voorgangers, lijkt wel een gier op het veld. Op afstand kijkt hij naar zijn spelers, hij observeert en analyseert, op zoek naar samenhang van de waarneembare feiten. Van Basten heeft naar eigen zeggen ‘naar het EK 2008 toegewerkt’. Steevast werden teleurstellingen verklaard met een verwijzing naar het groeiproces dat de ploeg moest doormaken. Dit geloof in vooruitgang komt voort uit Comte’s Religie der Mensheid, een prominent boek op het nachtkastje van Van Basten.
Wanneer oranje bij dit EK niet door de poule fase komt ligt dat niet alleen aan de kwaliteiten van het team op het veld maar ook aan de gebrekkige beschouwing van de erfenis van de Verlichting van de coach. Hij plaatst de mens in een alomvattende systematiek waarbij te weinig ruimte is voor het individualisme. Door alleen oog te hebben voor wat uiterlijk waarneembaar is verloochent Van Basten het innerlijk. Een mathematisch mensbeeld past niet in de irrationele roes van een voetbalstadion. Het innerlijk kan wellicht niet empirisch bewezen worden, het bestaan ervan is moeilijk te ontkennen. De positivistische ontkenning van het metafysische leidt tot een materialistische metafysica, casa quo de uitschakeling van het Nederlands elftal.
De volgende trainer van het Nederlands elftal zal het positivisme achter zich moeten laten en meer in de postmoderne traditie moeten gaan staan. Met name de pragmatische filosofie van Richard Rorty zou een aanknopingspunt kunnen zijn. In de filosofie van Rorty wordt waarheid als niet meer dan een tijdelijk stadium gepresenteerd en is het hoogste dat we kunnen bereiken wederzijds begrip. Een reflexief equilibrium zoals Rorty die propageert zou het streven voor Bert van Marwijk moeten zijn. Bij de aanstelling van de nieuwe coach moeten journalisten niet bang zijn om kernvragen te stellen zoals ‘Wat is kennis?’ en ‘Hoe wordt waarheid geproduceerd?’. Alleen na bezinning kan het Nederland elftal weer nieuwe gloriedagen beleven.
